Update OMEGA project

OMEGA: Innovatie in mengteelt voor glutenvrije eiwitketens

In januari 2024 ging het driejarige project OMEGA van start: Ontwikkeling Mengteelten voor Eiwitrijke, Glutenvrije Afzetketens. Initiatiefnemer is biodynamisch akkerbouwer en lupineteler André Jurrius van Ekoboerderij de Lingehof. Het project wordt gefinancierd door het Europese Innovatieplatform EIP, dat duurzame landbouw stimuleert in lijn met het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB).

Focus op lupine, haver en deder
OMEGA experimenteert met innovatieve combinaties van blauwe en witte lupine, zomer- en winterhaver en deder – een oliehoudend gewas dat onkruid onderdrukt. Deze mengteelten dragen bij aan regionale, glutenvrije ketens en bieden nieuwe kansen voor de opschaling van lupine. Mengteelt bevordert bovendien biodiversiteit en kan helpen om onkruid terug te dringen. De combinaties deder-lupine en haver-lupine zijn nog niet ontwikkeld voor humane consumptie.

Twee grote uitdagingen
De verdere ontwikkeling van lupine in Nederland wordt geremd door twee knelpunten: de schimmelziekte anthrachnose en te hoge gehaltes aan bitterstoffen (alkaloïden). OMEGA richt zich op het oplossen van deze problemen. Lupine is immers een eiwitrijk, lokaal alternatief voor soja en vlees, met veel potentie.

Tussenstand: de eerste resultaten

Hieronder staan de eerste resultaten uit het OMEGA-project. De eerste zomerproef — ingezaaid in april en geoogst in september 2024 — heeft een aantal waardevolle inzichten opgeleverd.

Veelbelovende rassen smalbladige lupine

In de rassenproef zijn verschillende nieuwe smalbladige (blauwe) lupinerassen getest, vooral afkomstig van Poolse veredelaars. Deze rassen moeten eerst onder Nederlandse klimaatomstandigheden worden beproefd. Verrassend genoeg presteerden meerdere rassen uitstekend, met opbrengsten tot 3,5 ton per hectare.

Bevindingen:

De meest opvallende bevinding:
alle smalbladige rassen bleken sterk resistent tegen anthracnose — een agressieve schimmelziekte die bij witte lupine vaak tot flinke opbrengstverliezen leidt. Terwijl op omliggende percelen witte lupine ten onder ging aan de ziekte, bleven de smalbladige rassen gezond en productief. Daarmee biedt smalbladige lupine serieuze kansen voor opschaling, mits de rassen voldoende ‘zoet’ zijn en er goede afzetkanalen zijn.

Bitterstoffen lager dan verwacht

Een andere positieve uitkomst: het bittergehalte in bijna alle geoogste smalbladige rassen lag lager dan in het gebruikte zaaizaad. Dit wijst erop dat bitterstofgehaltes niet alleen genetisch bepaald zijn, maar ook sterk beïnvloed worden door klimaatomstandigheden. De relatief natte en koele zomer van 2024 resulteerde in een ‘zoetere’ oogst — zelfs bij bitter zaaigoed. Herhaling van de proef in 2025 (met een droog en warm voorjaar) zal hopelijk meer duidelijkheid geven over de rol van klimaat.

Testen met verwerking van lupine lieten zien dat door weken, spoelen en wecken de bitterstoffen nog veel sterker verminderd worden. Behalve één uitzondering werden bij smaakproeven geen bittere smaken waargenomen. Bovendien bleek de schil na het wecken niet taai — een belangrijk pluspunt voor toepassing in conserven en andere voedingsproducten.

Mengteelt: uitdagingen met haver en deder

In de mengteelt van lupine met naakte haver bleef de opkomst van de haver achter, waardoor er relatief weinig haver geoogst kon worden. In 2025 worden nieuwe combinaties getest, zowel met smalbladige zomerlupine als met witte winterlupine .

De eerste poging om lupine en deder te combineren, leverde meer hindernissen op. Deder bleek kwetsbaar tijdens het wiedeggen, waardoor er relatief weinig deder in de proeven overbleef. Ook het verschil in zaadgrootte maakte gelijktijdige oogst lastig, met veel risico op verontreiniging door onkruidzaden. Mogelijk speelt deder wél een rol in onkruidonderdrukking — dit wordt verder onderzocht in de winterteelt van 2025.

Ondertussen zijn een aantal Lekker Lupine telers in hun commerciële percelen ook met mengteelt lupine-haver gestart. Daarbij onderzoeken ze of de toevoeging van haver voor minder anthracnose in de percelen zorgt .

Vroege oogst

Door het warme en droge voorjaar van 2025 is de zomerteelt van smalbladige lupine in een stroomversnelling gekomen. De verwachting is dat eind juli al geoogst kan worden — 2 á 3 weken eerder dan de winterlupine, die in september 2024 werd gezaaid en nog volop in ontwikkeling is. Het is nog niet bekend wat deze vroege oogst met de opbrengst doet.

Sterke ketenbinding: Lupine Community Dag

Op 20 juni vond bij Ekoboerderij de Lingehof de jaarlijkse Business to Business Lupine Community Dag plaats. Deze bijeenkomst bracht de hele keten samen: van telers, verwerkers, productontwikkelaars, bakkers en cateraars tot onderzoekers en subsidiegevers.

Hoogtepunt van de dag was de opening van het Lekker Lupine Lokaal — een plek waar innovatie, educatie en proeverij samenkomen. Diverse producten op basis van lupine werden gepresenteerd, waaronder spreads die inmiddels in de catering worden gebruikt. Ook werd een glutenvrij, smakelijk en voedzaam recept met lupine en haver gepresenteerd, ontwikkeld in het kader van het OMEGA-project.

Projectpartners
OMEGA is een samenwerking tussen: Ekoboerderij de Lingehof (aanvrager), Bijzonder Brabants/ Lupeel, Lekker Lupine, Keep Food Simple, MFH Pulses en het Louis Bolk Instituut.